‘Wie nu nog zwijgt’

Verzen van Neruda door Koen Stassijns en Ivo van Strijtem
in het Huis van Alijn in Gent

Verschenen in Meander van 20 juni 2004

Pablo Neruda, de Chileense dichter (1904-1973), stond centraal in het programma dat de Vlaamse dichters, vertalers, voordrachtkunstenaars Koen Stassijns en Ivo van Strijtem aanboden in het huis van Alijn, het volkskundig museum, in Gent. In deze unieke locatie werden de bezoekers via de verschillende kamers in het museum geleid langs het leven van Neruda. We begonnen in een kleine ruimte met een grafmonument waarin werd gerefereerd aan de levensfasen. De dood speelde een belangrijke rol in het leven van Neruda.

Vannacht zou ik zeer trieste verzen kunnen schrijven.

Bijvoorbeeld schrijven, ‘De nacht is aan scherven gevallen
en ver weg huiveren de sterren blauw.’

De nachtwind kolkt in de lucht en zingt.

Vannacht zou ik zeer trieste verzen kunnen schrijven.
Ik hield van haar, zij soms van mij.

In nachten als deze hield ik haar in mijn armen
en kuste haar zoveel en zoveel onder de eindeloze hemel.
(p. 33)

Successievelijk kwamen de bezoekers via geboorte, de lerares die hem op 16-jarige leeftijd liefde voor het dichten bijbracht (deze Chileense lerares won merkwaardigerwijze zelf ook de Nobelprijs voor literatuur), zijn verliefdheden, vrouwen, zijn kind dat op jonge leeftijd overleed en zijn consulschap terecht bij de Spaanse burgeroorlog. Daarin verloor Neruda onder meer zijn vriend, de dichter Llorca.

Niemand weet waar de moordenaars
die lichamen begroeven
maar ze zullen opstaan uit de aarde
om het vergoten bloed op te eisen
bij de verrijzenis van het volk.

In het midden van het Plein gebeurde het deze misdaad.
De struik verborg het zuivere bloed
van het volk niet, en het zand van de pampa zoog het niet op.
(p. 60)

Het werk van Neruda is heel divers. De Chileen Antiona Skármeta schreef een novelle ‘Brandend geduld’ waarin Neruda een belangrijke rol speelt. Fragmenten hieruit halen Van Strijtem en Stassijns aan tijdens hun voordracht. Lang voordat de inmiddels populaire film ‘Il Postino’ (de postbode) naar aanleiding van deze novelle werd gemaakt, was het duo op deze novelle gestuit in hun onderzoek naar het leven en werk van Neruda. Verreweg het bekendst is de bundel 'Il canto general' , waaruit ik een deel van ‘Canto X: De vluchteling’ citeer.

Het was de herfst van de druiven.
De wijnstokken trilden talrijk.
De witte en gesluierde trossen
legden rijp op hun zachte vingers
en de zwarte druiven vulden
hun kleine, volronde uiers
met een geheime, bolronde stroom.
De heer des huizes, een ambachtsman
met schrale trekken, las me
uit het bleke, aardse boek
van de schemerdagen.
(p. 77)

Ook schreef Neruda een lofzang op groenten zoals de tomaat. Dit gedicht werd overtuigend door Stassijns voorgedragen. In 1971 ontving de Chileense dichter de Nobelprijs. Twee jaar daarna overleed hij, enkele dagen na het overlijden van Salvador Allende, hetgeen een keerpunt in de Chileense politiek markeerde: de dictatuur van Pinochet begon. Stassijns en Van Strijtem besloten hun voordracht in de kapel en schonken daarbij wijn aan het publiek. Een gewoonte die de katholieke kerk niet vreemd is. De dichters gaven hun bloed in de woorden die ze met de toehoorders deelden en in de rode Chileense wijn die ze deelden met het publiek. Ieder met een gedicht uit een eigen bundel (van Strijtem 'een rode sjaal' en Stassijns 'Wie nu nog zwijgt) riepen ze op tot politieke betrokkenheid.

In mei

kocht ik een sjaal, een rode,
omdat rood toch steeds terugkeert.

Liep toen door, eerste links,
dan weer links en kwam uit

op een binnenplaats bij een bank
aan een bakstenen muur

waar een viool de ruimte vulde,
een viool van wijn en waakzaam vuur.

(uit: Een rode sjaal, Ivo van Strijtem)

Een indrukwekkend programma door dichters met een boeiende, enthousiasmerende voordracht. Hun souplesse in teksten naar voren brengen en omgang met het publiek verraadt een grondige routine en maatschappelijke inzet. Het huis van Alijn organiseert zo’n vier keer per jaar voordrachten in samenwerking met beide dichters. Ga eens luisteren!

Voor de citaten heb ik gebruik gemaakt van twee bundels.

De mooiste van Neruda / samengebracht door Koen Stassijns en Ivo van Strijtem
Uitg. Lannoo/Atlas, 2001 3e druk

Een rode sjaal / Ivo van Strijtem
uitg. Atlas, 1998 2e druk

Annette van den Bosch
Zeist, mei 2004