De bruidsvlucht van de mier

die Siel van die Mier
tekst: David van Reybrouck, spel: Josse de Pauw

Verschenen op de website van Meander op 5 april 2004

David van Reybrouck en Josse de Pauw zijn een schitterend verbond aangegaan. Hun stijlen overvloeien elkaar en versterken hun eigen persoonlijke inbreng in het muziektheaterstuk ‘Die siel van die mier’ dat losjes is gebaseerd op het boek ‘de Plaag’ van Van Reybrouck, waarin het thema plagiaat een grote rol speelt. De Vlaamse nobelprijswinnaar Maurice Maeterlinck wordt er van verdacht zijn visie over het leven van termieten, dat de termietengemeenschap zou functioneren als een menselijk orgaan, te hebben geplagieerd van de Zuid-Afrikaanse dichter, wetenschapper en morfineverslaafde Eugène Marais. Van Reybrouck ondernam destijds voor zijn onderzoek naar het plagiaat van Maeterlinck een zoektocht in Zuid Afrika. Deze zoektocht wordt in de voorstelling verplaatst naar Belgisch Congo. Daar wordt in het jaar 1972 verzucht door de professor die de termieten bestudeert: “Soms denk ik:
’t is spijtig dat er op zuiver onderzoek altijd vlekken van ’t gewone leven moeten zitten. Maar anderzijds: door die vlekken gaat ge ’t geheel soms anders bezien.’

En zo is het ook. Door de voorstelling kijkt de toeschouwer anders aan tegen wetenschap en de mensheid. Wat begint als een briljant referaat over de gewoonten en soorten termieten door een professor in de entomologie, ontaardt in een schreeuw om aandacht voor wat er in Afrika in het dagelijks leven gebeurt. Om aandacht voor de menselijke kant van ons geweten. Om de wetenschap niet te zeer een zaak van stoffige kamers te laten zijn, maar van empirisch onderzoek. Niet in de eerste plaats naar de soort die er toe doet, maar vooral ook naar de omgeving waarin dit onderzoek gebed is. De menselijke context die aan alles betekenis verleent. In alles werkt de voorstelling naar dit hoogtepunt, uitgewerkt in een bruidsvlucht. De termieten komen niet uit hun holen tenzij om zich voort te planten. Dan krijgen ze vleugels en stijgen vanaf hun termietenheuvel op. Die vlucht wordt door Josse de Pauw op indrukwekkende wijze verbeeld, evenals de onmacht van het individu en de soort. Hij brengt dit tot stand door de samenwerking tussen beeld, tekst en geluid. De tekst is van Van Reybrouck, het instrumentele en vocale (sample en klank-effecten) deel wordt voor rekening genomen van Jan Kuijken en George van Dam, ondersteund door het Muziek Lod en Het Net. Videofragmenten van termieten in hun habitat verlevendigen en illustreren de tekst die de professor uitspreekt. Door de teksten te zingen, voor te dragen in dichtvorm, te fluisteren, te schreeuwen en ritmisch te scanderen geeft Josse de Pauw de emotie de vrije teugel in deze voorstelling, waarin af en toe de chaos heerst en dan de verstilling in een prachtig gedicht. Althans, dat denkt de toeschouwer in eerste instantie bij het horen van de schijnbaar toevallige jazz, het ritmisch tikken, de termiet die aanklopt, een aan waanzin grenzende schreeuw. Maar dat is schijn, alles is beredeneerd, met vakmanschap georkestreerd. Een overweldigende voorstelling waarin Josse de Pauw alle registers van zijn kunnen op een weergaloze wijze toont. Waarbij natuurlijk de tekst die mogelijkheden aanboort en de muzikanten de draagwijdte bepalen. Kortom, een perfecte samenwerking. Ik zou veel willen citeren uit de voorstelling, maar beter kan ik aansporen om het zelf te ondervinden. Ga dat zien!

Gezien op 3 april in de Vlaams Culturele instelling De Brakke Grond in Amsterdam:
die Siel van die Mier
tekst: David van Reybrouck, spel: Josse de Pauw, muzikanten: George van Dam, Jan Kuijken in samenwerking met Het Muziek Lod en Het Net
De voorstelling speelt tot en met 12 juni 2004 in Nederland en Vlaanderen.